Perdjuangan Bangsa Atjèh Gohlom Seuleusoë

Dr. Husaini Hasan
Thursday, May 15, 2008 5:04:50 AM
Perdjuangan bangsa Atjèh gohlom seleusoë

Le ureuëng Atjèh njang meunganggap perdjuangan bangsa Atjèh ka seuleusoë watèë perdjandjian perdamaian antara GAM deungon RI ka djitèkèn di Helsinki bak 15 Agustus 2005. Dan uléh GAM Njang geupimpin uléh Malek Mahmud dan Dr. Zaini Abdullah geupeujakin rakjat Atjèh bahwa Atjèh ka meurdèhka dan bandum beudé geujuë peutrén dan setjara demonstrativ geukoh-koh bandum.

Menurut analisa ulôntuan, dalam sueuë keumeurdéhkaan Atjèh pasca MoU Helsinki , kon kemadjuan njang tateumeung meutapi perdjuangan keumeurdéhkaan Atjèh mesurôt u likôt. Perdjuangan bangsa Atjèh untuk meurdéhka ka leubèh panjang dan leubèh complicated atawa leubèh puëh.

Deungon djiakui uléh GAM bahwa Atjèh dimijub NKRI, maka perdjuangan keumeurdèhkaan Atjèh ka meuputa arah. Kon keumadjuan njang ta teumeung lé geutanjoë Atjèh meutapi keumunduran. Bandum proses njang peugot masalah Atjèh keu masalah Internasional antara dua bangsa, bangsa Atjèh dan bangsa ”Indonesia” njan ka djipeugisa djeuet keu masalah nasional ”NKRI”. Konsekwensi djih ’oh lheuëh Helsinki hana lé perundingan internasional antara Atjèh deungon RI meutapi bandum masalah Atjèh akan djipeuseuleusoë di wilajah NKRI. Peuë keuh rôh ureueng luwa njan meugantung bak Djakarta. Ureueng luwa akan geuteuka meungnjo na undangan dari Indonesia. Meulaén that deungon peuë njang ka ta teumeung baroë kon. Meunantjit deungon masalah konstitusi dan undang-undang di Atjèh bandum akan geususôn sesuai deungon undang-undang saboh wilajah dimijub NKRI, dalam bandum bideuëng, hana ketjuali peuëkeuh politék, ekonomi dsb.

Peranan monitor nanggroë luwa ”IMM” termasôk EU nakeuh untuk djaga supaja Atjèh teutap didalam wilajah NKRI kon didjak bantu supaja Atjèh meurdéhka atawa peuteuntèë nasib droë keudroë!

Pemilihan Umum nakeuh djak piléh Waki Pemerintah RI di Atjèh, kon djak piléh Wali Nanggroë Atjèh njang peuduëk-peudong keupeunténgan bangsa Atjèh dikalangan antara bangsa meutapi GubernurAtjèh njan dipedjalan undang-undang njang ka djipeuputôih djéh pat di Djakarta. Deungon narit laén, peuë njang geupiké lé ureuëng Atjèh geupeutrôih bak Waki Peumeurintah RI di Atjèh njan. Ulèh ”Wali Nanggroë Atjèh” njoë geudjak ba su rakjat Atjèh njoë keudéh u Djakarta bak Madjeulih Musjawarat bangsa Indonesia. Disinan geutjok keputusan menurut keupeunténgan rakjat Indonesia. Keupeunténgan rakjat Indonesia leubèh peunténg nibak keupeunténgan rakjat Atjèh. Peuë mantong njang melawan keupeunténgan rakjat Indonesia hana mungkén djeuët geupeudjalan di Atjèh. Deungon ka tamengaku droëteuh dimijub NKRI maka ka ta peutjajé Atjèh u dalam Indonesia mumakna hana lé bansa Atjèh. Bansa Atjèh ka djitamong lam bangsa Indonesia. Atjèh hanja tinggai sibagoë nostalgia mantong, njang djeuët djituka deungon nan laén padjan mantong meunurôt keuheundak Djakarta.

Njang na mubida nakeuh akibat dari musibah ”tsunami”. Kehantjuran dahsjat nibak Kuta Banda Atjèh. Melabuh dan kuta-kuta nelajan ban taloë binèh panté Atjèh. Beunantu njang teuka dari dônja internasional njan akan peu-kaja kontraktor-kontraktor Djakarta dan Medan dan sebahagian nibak awak Atjèh njang toë deungon Peumpimpin-peumimpin di Djakarta. Beuthatpih dônja internasional djikeumeung bantu Atjèh setjara langsông meutapi bèk tuwo geutanjoë bahwa njang bôh atô dan peuteuntèë dumpeuë djéh pat di Djakarta. Han keumah djak peugot kantô pusat di Atjèh.

Ramé ureuëng geutanjoë njang seumiké dan tjok initiative pakriban tjara supaja bantuan tsunami njang le that njoë bèk ditjok lé Djawa meutapi beurhet lam djaroë ureueng Atjèh. Salah saboh initiative lagèë njan nakeuh njang geupeugot di Kuala Lumpur deungon terbentuk djih Aceh Club dan geubeuntuk dua boh organisasi njakni AICC(Aceh International Consultative Committee) dan AITI(Aceh International Trading and Investment Pte.Ltd.)

Ulôntuan respect keu rakan-rakan intellectual njang seumiké dan peusaboh droë untuk bantu Atjèh tapi njang lôn pham njan mungkin akan tulông ureuëng Atjèh setjara perorangan atawa group, tapi hana meunulông ureueng Atjèh setjara bansa. Dan pakriban geutanjoë ta keumeung tulông ureueng Atjèh langsông deungon hana melibatkan Djakarta. Tjontoh njang sederhana: Djinoë bansa Atjèh na lagèë tulô lam reugam Djakarta. Pakriban takeuneuk bri eumpeun tulô njan meungnjo hana ta pleh reugam njan dilèë? Njan meugantung bak njang po reugam njan, djipeukendô atawa djpitjét leubèh kong lom.

Teu-ingat ulôntuan keulai dawa kamoë deungon rakan-rakan di IPTR(Ikatan Pelajar/Pemuda Tanah Rencong) bak thôn-thôn 70-an. Pakriban tjara ta bangun Atjèh. Bandum tokoh masjarakat dan sardjana Atjèh leubèh-kureuëng na pikéran untuk bangun Atjèh. Sibagian rajek dari masjarakat Atjèh piké keumah ta bangun Atjèh deungon sokongan pedagang-pedagang Atjèh di Medan dan di Djakarta njang tjukôp that kaja-kaja bak masa njan. Lagèë NV.Permai, Atjèh Kongsi, Puspa, PT.Bahruni, Perdata,dll. Dari pihak Sarjana-sarjana piké lagèë njan tjit ta bangun Atjèh deungon tapeusikula aneukmiët Atjèh sile-le mungkén. Geupiké keumah tareubôt posisi di DPR, MPR, dalam Pemerintah Pusat Meunantjit dari pihak tokoh-tokoh politék dan tantra , usaha keuridja sama deungon Djakarta seugot-got mungkén untuk tjok posisi njang serajek-rajek djih dan semanjang-manjang djih. Njang leubèh mè-ung lom na njang piké :”Njan bansaboh Indonesia keumah ta mat lé geutanjoë.” Peuë geupiké bansa njang laén di Indonesia njan bangai dan teungeut bandum.?

Tapi peuë njang teudjadi ’oh lheuëh njan? Bandum ”Tengku Atjèh” keunong peungeut dan djipeulaku lé peumimpin-peumimpin di Djawa. Bandum perusahaan-perusahaan rajek milik pedagang Atjèh bangkrôt, djigantoë deungon pedagang-pedagang dari luwa Atjèh(Tjina,Batak dll, njang na hubungan deungon pusat di Djakarta. Tinggai padum-padum droë awak Atjèh njang meuhasé lhiëh-lhiëh punggông Djendral-djendral Djawa. Keunong that lagèë pantôn ureuëng Atjèh: ”Atjèh tajuë djak muprang, Padang tajuë peugah haba. Batak njang duëk di kantô, njang meu-atô na awak Djawa.” Meunantjit takalon pakriban tokoh-tokoh militer geutanjoë lagèë Sjammaun Gaharu, Teuku Hamzah, Teuku Johan dll, bandum djigèsè, dan djipeuhabéh. Sampoë Kodam I Gajah Putéh dibubarkan bak saboh watèë. Meunantjit deungon tokoh-tokoh politék Atjèh sidroë-droë disipak uluwa. Meunantjit deungon sardjana-sardjana Atjèh njang takeumeung kirém uluwa nanggroë le njang djidèp, djibri priority keu awak-awak dari Djawa. Trang takalon watèë djipuka project LNG di Arôn. Njang djiteurimong keu pegawè majority ditjok dari Medan, Batak, Padang, Djawa, dll. Sedangkan ureuëng Atjèh keudroë tahe gante handjibri priority sibagoë ureuëng Po nanggroë. ”Buja kruëng teudong-dong, buja tamong meurazeuki.”

Ulôntuan deungon Dr. Mokhtar J.Hasbi asj-sjahid, mubida peundapat deungon ureuëng ramè diateuëh bunoë(awak IPTR dan awak-awak kaja Atjèh). Kamoë meukalon bahwa geutanjoë Atjèh han keumah ta meusaéng deungon Djawa meungnjo geutanjoë teutap mantong dji-atô dari Jakarta. System NKRI trôih ’an uroë njoë mantong djingui system masa kolonial Belanda njang meu-untông keu pemerintahan pusat di Batavia bak watèë njan dan Djakarta uroë njoë. Bida djih keuntungan djameun dipuwoë keudéh u Netherland dan djinoë djingui lé Djenderal-djenderal korruptor Indonesia, lagèë Suharto dan soë mantong njang gantoë djih akan teutap lagèë sot sigohlom system NKRI njoë meu-ubah. Djadi njang salah kon figur-figur njang duëk atawa njang mat keumudoë pemerintahan NKRI. Meutapi system pemerintah NKRI njan njang hana beutôi. Njan pajah ubah dilèë. Teuman pakriban geutanjoë Atjèh njang tjit 4 djuta teuh sagai ta keumeung djak ubah sytem nibak 280 djuta ureueng ban saboh NKRI. Dari sagoë pemilihan atawa demokrasi, geutanjoë hana mungkén meunang.

Saboh-saboh djih djalan untuk ta bangun Atjèh nakeuh geutanjoë pajah ta dong keudroëteuh. Geutanjoë hana pajah tadjak seumah Jakarta untuk peuteuntèë soë njang takeumeung peuduëk keu peumimpin Atjèh, keu ulèë geutanjoë. Hana pajah ta djak lakèë peundapat bak Jakarta ho takeumeung ba minjeuk Atjèh, gaih dan hasé bumoë geutanjoë. Puë pasai Jakarta didjak atô geutanjoë, peuë na ta meu-hutang geutanjoë bak djih? Djakarta njang meu-hutang bak geutanjoë, ka meuplôh thôn. Njan njang pajah ta tunggèë. Pusat Atjèh musti tapeuduëk di Atjèh, kon di Djakareuta. Keu geutanjoë Atjèh kepeunténgan bansa Atjèh nakeuh lômmôi sa dalam dônja. Pajah ta seumiké bahwa pusat dônja nakeuh di Atjèh. Ta peugot konstitusi droëteuh njang meu-untông keudroëteuh, keu geutanjoë Atjèh. Dan njoë mungkén ta peugot, sabab djalan untôk njoë tjit ka geurintéh lé ureuëng-ureuëng awai sigohlom geutanjoë, endatu geutanjoë Atjèh. Hana pajah ta peugot njang barô, tinggai ta sambông mantong dan ta peugisa keulai lagèë awai, ta ubah batjut tèk sapat meunurut kondisi dônja djinoë.

Pikéran kamoë duwa deungon Dr. Mokhtar njoë meusambông deungon pikéran ureuëng-ureuëng tuha DI njang na bak masa njan njang na kontak deungon kamoë njakni Tgk. Hasbi Geudong, Tgk. Hadji Ilyas Leubè, Tgk. Hadji Zainun Tandjông Bungong, Abu Daud(Tgk. Di Beureuéh), dan padum-padum droë dokto-dokto rakan kamoë. Pikéran kamoë njoë kamoë peutrôih bak rakan-rakan mahasiswa njang leubèh muda bak masa njan, njakni Dr. Zubair Mahmud asj-sjahid, Ir. Asnawi, Amir Ishak, dll. dan geusambôt djrôh uléh awaknjoë. Ureuëng-ureueng tuha diateueh bunoë geupeukontak kamoë deungon Tgk. Hasan Muhammad, adoë Tgk. Hadji Zainon dan geu-atô meurumpok deungon Dr. Mokhtar di Bangkok, dan meurumpok deungon ulôntuan watèë gobnjan mantong geumeusom di glé, sigohlom geupeuteubiët Proklamasi Atjèh Meurdéhka.

Watèë ta peuteubiët proklamasi Atjèh Meurdéhka, 1976, sebahagian rajek rakan-rakan kamoë njoë keuh njang duëk dalam kabinet Atjèh Meurdéhka dan sebahagian treuk, seungadja hana ta peudeuh dan mantong trôih ’an uroë njoë, njang mantong hudép na sadjan geutanjoë. Meunurut pham ulôntuan bandum geutanjoë Atjèh meuheut keu meurdéhka. Njang keubit buët bandum djroh haté keumeung djak bangun Atjèh, beuthat pih na sebahagian njang seumiké bangun droë keudroë dilèë dan bak watèë droë ka kong barô djak bantu sjèëdara dan bangsa. Meutapi sajang, na tjit awak Atjèh, njang bak watèë ka got that rakan ngon Djenderal Djawa ka han keumah suët droë lé, hingga han geudjeuët tjok lé resiko, teumakôt reuloih bandum project pribadi geuh meungnjo geudjak libatkan droë geubantu Atjèh. Njang lôntuan pham bahwa Djakarta teutap han akan djipeutjaja keu biëk Atjèh pat mantong djiduëk dan peuë mantong posisi djimat, djih akan teutap lagèë droë djih, Atjèh tok. Teuku Uma Djohan Phalawan ka geupeutunjok karakter njoë dalam Seudjarah Atjèh. Usaha untuk peuhabéh ethnic Atjèh njoë ka djipeudeuh trang lé Djawa dua go. Phôn peristiwa Cot Djeumpa, djameun DI, djipeubaréh ureuëng gampông, ureuëng inong, ureuëng tuha dan aneuk miët djitimbak bandum djibinèh pasi Pulôt Tjot Djeumpa. Njang kedua bak thôn 98, deungon pembunuhan massal ban saboh Atjèh. Djipoh Tgk. Bantakiah deungon aneuk murid geuh teungoh beuët Quran, persitiwa simpang KKA di Pasè, rumoh geudong di Pasè dan djeurat-djeurat massal njoë bandum djeuet keu saksi pakriban meukeusud peumerintah di Djawa djikeumeung peuhabéh ethnic geutanjoë Atjèh. Njoë tugaih generasi djinoë dan ukeuë untuk peugot daftar ureuëng sipil njang djipoh lé TNI dan ta peuduëk bandum dalam museum supaja geu-ingat lé keturunan Atjèh generasi ukeuë pakriban phét peundeuritaan geutanjoë bansa Atjèh bak ta peutheun keumeurdéhkaan geutanjoë. Peuë njang geuseutudju lé GAM dalam perundingan Helsinki, supaja peutuwo bandum peuë njang ka teudjadi antara december 4, 1976 sampoë 15 agusutus 2005, njan handjeuet sagai-sagai ta teurimong lé geutanjoë Atjèh. Hana saboh bangsa dalam dônja njoë njang djipeutuwo meunan mantong ateueh pembunuhan massal rakjat djih lagèë njan rupa. Sibalékdjih njang harus tapeugot. Pajah ta ba-e, ta meudo’a keu Po teuh, ta peu-ingat kedjadian-kedjadian lagèë njan bèk lé meu-ulang dan ta peusaboh seumangat teuh deungon seumangat ureueng-ureueng njang ka sjahid njan.

Nibak uraian diateuëh ulôntuan piké hana pajah lé ta pham peuë njang teudjadi pasca Helsinki njan hana mubida nibak peuë njang ka teudjadi ateuëh Atjèh ’oh lheuëh Beulanda djipeuduëk geutanjoë Atjèh dimijub NKRI. Meukeusud ulôntuan status Atjèh pasca Helsinki njan saban lagèë status geutanjoë sigohlom tapeunjata Proklamasi Atjèh Meurdèhka 4 December 1976. Sibeutôidjih deungon ta peteubiët proklamasi Atjèh Meurdéhka thôn 1976, ka tatjhi ubah seudjarah Atjèh tapeugisa keulai lagèë watèë geutanjoë prang deungon Beulanda. Ta puwoë Atjèh keu ”status quo ante bellum”. Ta peuriwang keulai status geutanjoë Atjèh keulai sibagoë saboh bangsa njang meurdèhka, meudèëlat ateuëh bumoë Atjèh. Sibagoë saboh bangsa njang Po Atjèh mulai phôn dônja njoë teudong, ka turôn teumurôn meu-aneuk tjutjo di tanoh ië geuh di bumoë Atjèh deungon basa,adat istiadat dan tamaddun droëgeuh njang istimewa dalam dônja, hana njang saban lagèë njan, njan njang takheun identitet Atjèh. Hana muphôm ulôntuan pakriban na ureuëng njang djak peugah geutanjoë Atjèh ka dari djameun kon ka dimijub NKRI? Pané teuka pikéran njan, meungnjo kon na manipulasi NKRI. Indonesia njan barô lahè thôn 1945 sedangkan geutanjoë bansa Atjèh ka meudèëlat dan bertamaddun dari abad keu 16. pakriban ureuëng Atjèh keumah djipeungeut meu-ulang-ulang nibak ureuëng-ureuëng sot, nibak sumber-sumber njang saban. Pakon han geutanjoë ta meureunoë nibak kegagalan-kegagalan ureueng-ureueng awai, ta ulang kesalahan-kesalahan sot-sot???.

Peuë hasé njang ta teumeung nibak perdjuangan GAM 1976, antara laén:

Geutanjoë Atjèh ka djiteurimong uléh UNHCR sibagoë status refugee. Njoë phat phôn lheuëh kontrol tjengkraman NKRI ateuëh geutanjoë. Lôntuan njang rasa njan phôn bak watèë Menlu RI, Kusuma Atmaja djituntut Malaysia untuk serahkan Dr. Husaini puwoë bak sot keudéh u Djakarta, djitulak uléh UNHCR di Kuala Lumpur. Malaysia dan Indonesia handjeuet djipeugot sapeuë, hingga lôn dan Shaiman dji-euntat dalam moto UNHCR deungon bandira UN, keudéh langsông bak rinjeun kapai teureubang bak september 1980. Disinan keumeunangan geutanjoë phôn dalam dônja internasional, njang got that rhet ië muka RI dan palak djih raja. Deuh ta kalon dilikôt nibak njan, dalam peukara njang saban bak watèë Ali Alatas djidjak tuntut Tgk. Hasan, Malék dan Zaini untuk djipuwoë u Indonesia supaja djiadili di Indonesia djitulak lé pemerintah Sweden. Awak Indonesia handjeuet djikheun sapeuë. Tapi uléh awak Malék,Bakhtiar dan Nur Djuli keudroë hana djipuphôm kekuatan njoë hingga djinoë hana pajah djidjak tuntut tapi ka djiwoë keudroëdjih, djidjak prèh nuga dari Djakarta. Sooner or later. Lagèë iték ka djiwoë djidjak lôp lam geureupôh. Prèh dang djitôp geureupôh, ho geukeumeung teubiët.?
Perundingan antara GAM deungon NKRI diluwa territorium NKRI , peuë lom njan geupeuduëk di Geneve, Tokyo dan njang keuseuneulheueh di Helsinki. Njoë peutunjok bahwa masalah Atjèh kon lé masalah dalam antara NKRI deungon aneuk djadjahan djih atawa deungon propinsi djih; meutapi dônja Internasional ka geuteurimong bahwa konflikt njang ka peugadoh 16000 djawong ureueng Atjèh njoë geuanggap lé masjarakat dônja njoë kon lé masalah lokal tetapi ka geuanggap peureuleèë geudjampu djaroë, beuthat RI hana galakdjih. Kedudukan Atjèh njang lagèë njan hana lom na teutjapai bak watèë prang DI djameun.
Alhamdulillah deungon dji-aku status refugee keu geutanjoë Atjèh dan djikirém u Sweden, Danmark, Norge, USA, Canada,New Zealand,dll, maka bangsa Atjèh djinoë ka meusipreuëk ban saboh dônja. Njoë saboh kekuatan njang luwa biasa keu geutanjoë meungnjo geutanjoë ta tu’oh manfaatkan kesempatan njoë. Le that hai djeuet ta peugot deungon neuduëk geutanjoë lagèë njoë peuë keuh dalam hai politik, ekonomi, kebudajaan,diplomasi, penerangan dll. Leubèh mudah ta peugot activity perdjuangan diluwa territorium Indonesia meungnjo geutanjoë ta tu’oh koordinasi tenaga-tenaga njang ka na diluwa nanggroë djinoë. Idé njoë ka lôn peugah meulang-ulang bak rakan-rakan seperdjuangan bak watèë lôn na sadjan Tgk. Hasan Muhammad. Meunantjit bak rakan-rakan sadjan ulôntuan malah lôntuan andjurkan untuk peudong Achehnese Association pat mantong na biëk Atjèh dalam dônja. Tjeunto phôn lôn peudong di Australia lôn bôh nan ”AAA” njang mumakna Achehnese Australian Association. Meunantjit diteumpat-teumpat laén, tapeutimoh organisasi-organisasi masjarakat Atjèh di nanggroë njan miseuë djih di Sweden, Achehnese Swedish Association, di America, Achehnese American Association, di Canada, Achehnese Canadian Association, dst.dst. Lôn bri tjeunto lagèë geutanjoë djameun. Ureuëng Atjèh phôn djak meuranto u Medan dan peudong Atjèh sepakat di Medan. Nibak organisasi masjarakat Atjèh njoë na organisasi pemuda/peladjar IPTR=Ikatan Pemuda Pelajar Tanah Rencong. Banduwa organisasi njoë meusaboh dan saling bantu-membantu . Organisasi-organisasi sipil njoë peureuleê na untuk membantu organisasi politik, liberation organisation. Sabab organisasi politik di nanggroë gob biasadjih leubèh pajah bak ta meugrak. Salah-salah meungnjo deuh gerakan militer dan meu-én sinjata dan na rôh ta poh gob diluwa nanggroë maka mudah that djitudôh geutanjoë terrorist. Meungnjo seumpat djiteumeung bôkeuti bahwa organisai geutanjoë na buët lagèë njan ka habéh teuh, saho handjeuët tadjak lé.

Tetapi niët djroh dan ke-ikhlasan ulôntuan njan djiputa-putië uléh ureuëng geutanjoë keudroë. Djipeugah idé njan, idé peumitjahblah handjeuet na organisasi laén silaén GAM. Han ék djipham bahwa organisasi lagèë lôn meukeusud bunoë untuk membantu GAM. Djipeuteubiët fitnah keu ulôntuan dan keuluarga ulôntuan matjam-matjam dan djipeureuloih organisasi njang ka kamoë peudong njan, djitjuë stempel, dji peugot organisasi tandingan matjam-matjam deungon tudjuan organisasi “AAA” njang lôn asas njan beuhantjô. Djadi deuh takalon djinoë bahwa njang peuhantjô geutanjoë Atjèh djinoë nakeuh droë keudroëteuh ureuëng Atjèh. Pakon lagèë njoë ka? Njoë sama-sama pajah ta paréksa pat puntja djeuët keu lagèë njoë rusak geutanjoë, hingga hana lé saléng pertjaja sabé keudroë dan hana ta turi lé soë ngon teuh dan soë musôh teuh. Hai njoë peureulèë ta sidék dan ta peubeutôi supaja organisasi geutanjoë ukeuë bèk lé meu-ulang lagèë njan. Dan peureulèë ta paréksa kadang ka djitamong infiltrasi musôh didalam njan.

Peuë njang teungoh teudjadi di Atjèh pasca Helsinki njoë dari sagoë politik djih geutanjoë ka meugisa keulai keudéh bak era sigohlom proklamasi December 4, 1976. Dan elite Atjèh teungoh piké pakriban tjara beu-ék meuteumeung bagian dalam project rekonstruksi pasca tsunami. Dan bèk karu dilèë djinoë siat . Bagi rakjat awam, geurasa tjukôp aman djinoë hana lé geurasa djidjak peukaru lé tantra deungon alasan didjak mita GAM, dan hana lé keunong padjak paksa dari glé deungon alasan untuk bloë beudé dsb.

Peuë reaksi rakjat Atjèh watèë tiba-tiba djideungo ka na ureueng beudoh lom.?
Ureuëng njang djipeupham bahwa MoU Helsinki njoë nakeuh awai nibak meurdéhka mulai djaga lom: “Hai peuë njoë hana meurdéhka lom lagoë?” Beugi uereuëng Atjèh njang ka muphôm bahwa geutanjoë Atjèh ka djipeungeut lom uléh RI deungon perdjandjian MoU Helsinki njoë got that seunang geuh ka na ngon untuk geulandjutkan perdjuangan keumurdèhkaan Atjèh. Meunantjit korban-korban nibak TNI, inong balèë, aneuk yatim njang ureuëng tjhik geuh ka sjahid geurasa ka na soë tuëng bila geuh, njang pakoë keu nasib gobnjan. Tema beugi ureuëng-ureuëng Atjèh njang ka patah seumangat, apatis dan pacificism, geupeugah buët njoë buët hana mungkén, buët lawan arus, buët pok tembok dsb.

Njoë hana djeu-ôh bida lagèë watèë geutanjoë beudoh ta peuteubiët proklamasi bak thôn 1976. Watèë njan teungoh aman that. Leubèh aman nibak djinoë. Ulôntuan watèë njan keuridja bak Mobil Oil di Lhôk Sukôn Landing dan di Rumoh sakét Umum Medan. Dari keluarga lôntuan keudroë timbul reaksi geupeugah lôn ka pungo. Teungoh got-got ta keuridja, ta mita pèng, ka tadjak u glé. Meunantjit reaksi dari rakan-rakan Atjèh sepakat, “ka didjak peukaru lhôk teungoh mangat geutanjoë teumeugom”. Tapi dari rakjat awam got that seunambôt. Geurasa that bahwa kamoë sardjana njang muda-muda that mantong, banlheuëh sikula, gohlom meutateumeung ketjap nikmat hasé nibak sôsah pajah tadjak sikula deungon ikhlas ta ék u glé djak bila rakjat. Djak peubuët buët perdjuangan bila bansa Atjèh peuglaih droë nibak pendjadjahan RI. Kamoë njang mantong muda that njoë, meutinggai rumoh, meutinggai perumoh njang that meutjinta, meutinggai aneuk miët njang mantong tjut-tjut, meutinggai karier njang teungoh dji-ék, bandum njan demi perdjuangan bila bansa. Rakjat Atjèh digampông-gampông geurasa that jum njang kamoë bri keureubeuën njan, hingga pat mantong kamoë duëk, makanan trôih geudjak euntat. Dan watèë kamoë trén u gampông , geupeu-éh dalam keuleumbu, geupeu-éh kamoë ateuëh sarông bantai njang ka geutrôih watèë lintô-barô. Geudjaga deungon pageuë beutéh ban saboh gampông deungon kepertjajaan sabé keudroë-droë kon deungon beudé. Geutanjoë hana beudé watèë ta puga buët phôn. Han geupeulheuëh kamoë, geudjaga deungon badan dan djawong geuh dan bandum geu rhô ië mata, geuwa kamoë deungon kong that watèë kamoë meugisa u glé. Ureuëng tuha geuba-e: “ Aneuk meutuah beudjroh-djroh, beuneupeulindông lé Po teuh Allah. Beumeutuah mata kuh beumeuteumeung kukalon lom gata sigohlom kuwoë bak Tuhan.”

Pakon djeuet keu le that tjuak lawét njoë dan rakjat hana djisajang lé keu geutanjoë watèë geutanjoë ka le budé? Sabab geutanjoë ka ta peudjeu-ôh droëteuh ngon rakjat. Ta anggap droëteuh njang po rakjat dan ta dikté rakjat pakriban njang heut geutanjoë, maka rakjat han akan djisajang geutanjoë dan akan djipeudjeu-ôh droëdjih ngon geutanjoë. Njoë peureulèë ulôntuan peu-ingat supaja gerakan geutanjoë ukeuë bèk sampoë berpedoman deungon tjara-tjara lagèë mafia.

Njang peunténg nakeuh pakriban tjara ta peusaboh droë geutanjoë Atjèh. Pakriban ta peusaboh droëteuh untuk ta peumeurdéhka Atjèh dan tabangun Atjèh keu aneuk tjutjo geutanjoë. Golongan tuha njang konservative, golongan muda njang leubèh liberal dan radikal, golongan pedagang deungon golongan tani dan buruh beudjeuet keuridja sama. Meunantjit deungon para sardjana dan intellectual beu geutém mat keumudoë dan tjok initiative. Meungnjo geutanjoë bandum ka ta meusapeuë, maka geutanjoë Atjèh akan meubeudoh keulai lagèë djameun, insya Allah. Saboh peukara njang peureulèë tatanjong keudroëteuh njakni:” Phôn soë geutanjoë Atjèh? Turi droë dilèë. Barô ta kalon soë rakan teuh dan toh njang toh musôh teuh. Beugot that ta pham ”identitet Atjèh”? Hingga hana mudah tadjak seutot gob dan terbawa arus, ikut-ikutan. Hana taturi peuë bida njang beuna dan njang salah. Mudah tadeungo haba fitnah.

Fitnah njan tjit djisadja uléh golongan njang hana galak keu meurdéhka, ka geuteurimong ladju peuë njang ka na djimijub NKRI. Na sifeuët “pacifisme” didalam njan. Dumpeuë djeuët, njang bèk sipeuë, bèk karu. Teurimong mantong peuë njang ka na. Hana prinsip. Disampéng njan na rôh tjit sifeuët “opportunist”, peu-rajek droë dalam golongan njang meunang. Watèë sôsah han ta meutém-tém, bèk rôh kèë; watèë ka meunang, tjit rakan njan dikeuë njang tjok manfa’at.

Le that buët njang musti ta peubuët djinoë. Njang peunténg ureuëng peubuët buët . Malah dalam alqur-an ka geupeudjeulaih. “Hana saban hak ureuëng njang duëk-duëk mantong deungon ureuëng njang peubuët-buët” Kesulitan geutanjoë djinoë nakeuh distans neuduëk geutanjoë njang djeu-ôh. Dan hana budget. Njan pokok njang harus ta atasi dalam watèë toë. Meungnjo ta peubuët bersama dan saléng bantu membantu masalah njang geuhon akan djeuët keu phui. Lagèë kheun hadih madja: “Bak duëk bak dong sapeuë pakat, sang sineusab meu-adoë-a.” Njang bèk sagai tuwo teuh, talakèë peutunjok dan berkat nibak Po teuh Allah. Amin.